Street View

Cmentarz Grabiszyński

Cmentarz Grabiszyński to obok Cmentarza Osobowickiego jedna z największych nekropolii we Wrocławiu.

Przy ul. Grabiszyńskiej były zlokalizowane trzy cmentarze komunalne, w chwili obecnej eksploatowany jest jedne cmentarz usytuowany wzdłuż ul.  Grabiszyńskiej (Graebschenerstr.), po jej zachodniej stronie. Powierzchnia ok. 20 ha. Cmentarz komunalny II, obecnie jedyna użytkowa część z dawnego zespołu trzech nekropolii, powstał w 1881 roku.

Wiadomo, że już w 1882 r. wybudowano na cmentarzu kaplicę cmentarną poświęconą pamięci Karoliny Gierth. Usytuowano ją naprzeciw wejścia głównego w północno-wschodnim narożniku cmentarza. Realizatorem budowy był architekt Kessler.

Jest to murowany z cegły, licowany cegłą klinkierową budynek na planie krzyża greckiego o krótkich ramionach. Nad ich skrzyżowaniem umieszczona jest kryta blachą miedzianą kopuła z latarnią. Wszystkie cztery elewacje posiadają podobny układ kompozycyjny z ryzalitami wejściowymi zwieńczonymi trójkątnym szczytem. Wejścia (od wschodu i zachodu) posiadają portale zamknięte łukiem półokrągłym. Wnętrze kaplicy jest jednoprzestrzenne, z umieszczonymi w płytkich ramionach bocznych kruchtą, prezbiterium, pomieszczeniem pomocniczym i wyjściem.

Budowla formą nawiązuje do klasycznej włoskiej architektury renesansowej o pochodzeniu bizantyjskim z neoromańskimi szczegółami w detalach.

Mimo rozbudowania zespołu nekropolii o tę nową część do roku 1890 liczba parafii użytkujących cmentarz nie uległa powiększeniu. Dopiero od 1900 r. wykorzystywały ten teren oprócz gmin ewangelickich Św. Elżbiety i Św. Barbary, parafie katolickie Św. Henryka i NMP na Piasku, starokatolicy, klasztor Bonifratów i klasztor Elżbietanek. Od 1909 roku na terenie cmentarza chowani byli zmarli z terenu parafii Św. Karola, a od 1911 parafii Św. Trójcy.
Użytkowany do dzisiaj cmentarz komunalny mieści się, jak już wspomniano, w granicach dawnego cmentarza II. Jego rozwój przestrzenny przebiegał w dwóch etapach. W pierwszych latach południową granicę cmentarza stanowiła ukośnie biegnąca droga – od ulicy Grabiszyńskiej do mostku na rzece Ślęzy. W drugim etapie poszerzono cmentarz w kierunku południowym poza tę drogę. Cmentarz posiadał kształt nieregularnego czworoboku. Pod koniec lat 20. XX w. ogrodzony był ceglanym murem od ulicy Grabiszyńskiej, pozostałą cześć ogrodzenia stanowiła siatka metalowa. Cmentarz był niejednolity pod względem kompozycyjnym, jego większa część podzielona regularnie kwaterami, rozwijała się przez przyłączanie w kierunku południowym kolejnych terenów, przy zachowaniu zasady siatki prostych dróg i prostokątnych kwater. Peryferycznie umieszczone wejście (zapewne ze względu na łatwiejszą komunikację z istniejącym po przeciwnej ulicy cmentarzem I) grupuje w najbliższym swym sąsiedztwie wszystkie budynki stanowiące funkcjonalne zaplecze nekropolii: domy kamieniarskie, pijalnię, budynki administracyjne. Drugie wejście powstało ok. 1900 r. (nie zrealizowano tu późniejszego projektu okazałego założenia bramnego z 1925 r.) mniej więcej pośrodku wschodniej granicy cmentarza, od strony ulicy Grabiszyńskiej. Miało ono skomunikować część II i planowaną, nową III część cmentarza. Od wschodniej, regularnej części cmentarza II, różni się jego zachodnia część, powstała ok. roku 1900. Zaplanowano ją jako założenie krajobrazowe, z drogami o swobodnym układzie, które tworzyły trzy duże, połączone ze sobą pętle.